دربـاره عـوامـل اصلی و مـوثـر در وقوع و پیروزی انقلاب اسلامی ایران، که با آن سرعت و با دست خالی در مقابل رژیمی تا دندان مسلح، که پشتیبانی همه قدرت های جهان را به همراه داشت، تاکنون کتابها و مقالات فراوان و ارزشمندی نوشته شده است، این کتابها یا مقالات هر یک به تناسب زمان نگارش و نـیـز پـدیـد آورنـده آن، یـک یـا چـنـد یا همه عوامل ایجاد انقلاب اسلامی را بر شمرده اند، ولی همچنان که علل و عوامل شکل‌گیری و چگونگی روند انقلاب اسلامی از دهه 40 تا کنون همچنان مورد توجه کارشناسان و نخبگان سیاسی دنیا و سیاستمداران قرار گرفته است، هنوز هم هر یک از گروهها و جریانهای سیاسی و اعتقادی به گونه‌ای موضوع را تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری می کنند.

امام خمینی (ره ) که آگاه ترین مردم به اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه ایران، در سـال اوج گـیـری نـهـضـت و قـبـل از آن بـودند، مـهـم تـریـن عـامل پیروزی و رمز موفقیت را همانا تحولی الهی می دانست، که در روح مردم ایجاد شده بـود، و مهم ترین علل آن را نقش معنویت در پیروزی انقلاب اسلامی می دانستند در مقابل آن قدرت بزرگ و ضد انسانی شاه و التیماتوم های ترس آور عوامل و عناصرش به مردم ایران مبنی بر تیراندازی مستقیم به سوی مردم که آنها را اغتشاشگر می خواندند، به ناگاه مـردم بـا سـخـنـان حـضـرت امـام مـتـحـول می شدند و به خیابانها می ریختند، مـردم بـا شنیدن سخنان پیامبر گونه امام (ره )، گویی دوباره و از نو به خداوند ایمان آورده اند، امـا ایـن بـار، بـا جـان و دل به ندای رهبری آسمانی که آنان را به انجام تکلیف الهـی مـی خـوانـد لبـیک می گفتند، و جان را بر کف نهاده ، با دست خالی اما قلبی سرشار از ایـمان و معنویت رو به میدان جهاد پا می نهادند.  

قویترین سلاح مردم در مقابل رژیم مردم کش پهلوی این شده بود که مرگ در راه مبارزه با ظلم و ظالم برای برپایی نظام اسلامی و شرکت در جهاد را فوزی عظیم می دانستند، و بـا تـوجـه بـه ایمان به خـداونـد و اتـکـال بـه ذات قـادر مـتـعـال، تـرس از رژیـم را به کناری نهادند و با شجاعت تمام در مـقابل اسلحه سنگین حاکمان ظالم ایستادند، آنان برای خدا قیام کردند و کشته شدن در این راه را شـهـادت و فـوز عـظـیـم می دانـسـتـنـد، مـجـمـوعـه ایـن عـوامـل، مـعـنـویـتـی در کـشـور حـاکـم سـاخـته بود کـه ثـمـره آن نزول امدادهای غیبی، وحدت واقعی همه اقشار مردم نسبت به یکدیگر، و سـرانـجـام این سلاح ، یعنی معنویت حاصل از ایمان به خدا و ایمان به غیب ، امدادهای غیبی را شامل حال ملت ایران کرد، و پیروزی معجزه آسا در 22بهمن 1357 را شامل شد .

امام امت دردهای بشریت را دوری از مـعـنـویـت و غـرق شـدن در مـادیـات، و تحصیل قدرت مادی به هر وسیله و از هر راه دانسته، و معنویت را کلید همه دردها معرفی می کردند، آنگاه با بیان این نـکـتـه کـه مـکـتـب اسـلام، مـکـتـبـی مـادی مـعـنـوی اسـت، مـادیـّت را در پـنـاه مـعـنـویـت قـبـول داشتند، ایشان تنها راه نجات بشر را از زیر بار هزاران مشکلی که او را احـاطـه کـرده ، و تنها راه برخوردار شدنش، ‍از زندگی انسانی را روی آوردن به اسلام می دانستند، سرانجام مردم مسلمان ایران نیز برای بیرون رفت از بحران ، تئوری معنویت گرایی امام را پذیرفتند، از همین جا فطرت پاک و ریشه های خدا باوری مـوجـود در قـلوبشـان، جـانـی تـازه گـرفـت، و وجـودشـان را از ایـمـان، توکل بر خدا و عشق به معبود و در یک کلام، معنویت پر کرد، معنویتی که چاره ساز شد و جریان تاریخ را عوض کرد.

روز 22 بهمن سال1357 مردم ایران موفق شدند بر حکومت مستبدانه و شاهنشاهی 2500 ساله ی پهلوی فائق آیند، این روز یادآور یکی از بزرگترین رخدادهای تاریخی ملت بزرگ ایران است تا نسل به نسل و سینه به سینه آیندگان قدر این روز را بدانند، نسل جوان امروز از پدران خود می شنوند که در روز 22بهمن 57 حنجره های پدرانشان بس که شعار درود بر خمینی استقلال آزادی جمهوری اسلامی داده بودند گرفته بود، خود نگارنده حنجره ام کیپ کیپ شده بود عصر روز 22بهمن نمیتوانستم حرف بزنم، بس که فریاد زده بودیم و در بالای همه ماشین ها شعار می دادیم شانزده سال هم بیشتر نداشتم بزرگتر ها جوان ها و مردمان بزرگتر پیشاپیش ما بودند و من گاهی با بچه ها و گاهی با بزرگترها در بالای کامیون ها و یا وانتی پر از آدم سوار می شدیم و جشن پیروزی را با درود بر خمینی فریاد می زدیم و عصر روز 22بهمن و در شهری مثل کاشمر که پیروزی انقلاب را از تلویزیون های سیاه و سفید چوبی و دو متری نگاه می کردیم، از خوشحالی اینکه صدا و سیمای تهران که به دست مردم، در همان عصر روز 22بهمن فتح شده بود، اشک شوق می ریختیم.

بدون شک اینک به خصوص نسل سومی ها به خوبی به این مهم پی میبرند، که روش های رهبری امام خمینی در انقلاب اسلامی نیز منحصر به فرد بوده است، ایشان که به حرکت از طریق مرجعیت عامه مردم اعتقاد زیادی داشت، ولی با هوشیاری وزیرکی خاصی از دست بردن به اسلحه توسط مردم جلوگیری می کرد، چرا که درگیری مسلحانه علیه یک رژیم تا دندان مسلح می توانست به جنگ داخلی خشونت باری انجامیده شود، و به شدت بر تلفات مردم انقلابی بیفزاید، و احتمال پیروزی سریع انقلاب را نیز از بین ببرد، امام با اعتماد به نفس بسیار و اراده پولادین خود، که این امر باعث تقویت اعتماد به نفس عمومی، درمبارزه با رژیم محمدرضا شاه می شد، نیز درضعف روحیه، و فروپاشی سریع حکومت پهلوی، نقش بسیار مهمی داشتند.

وجود رهبری حسین ‏گونه امام خمینی رحمه‏الله علیه، یکی از مهم‏ترین جلوه‏های تأثیر نهضت عاشورا در پیدایش انقلاب اسلامی مردم ایران بود، مردم ایران به خوبی صلابت، شهامت، شجاعت، قاطعیت، سازش ‏ناپذیری و روح حماسی امام حسین علیه‏السلام را در شخصیت امام خمینی رحمه‏الله متجلی می‏دیدند، و شرایطی که امام حسین علیه‏السلام برای رهبر و حاکم جامعه اسلامی توصیف می‏کرد، در او می‏یافتند.

این روز یادآور یکی از بزرگترین رخدادهای تاریخی ملت بزرگ ایران است، تا نسل به نسل و سینه به سینه آیندگان قدر این روز را بدانند، ایرانیان بزرگترین روز تاریخی خود را در 22 بهمن جشن میگیرند، و برای روز استقلال خود احترام قابل ملاحظه ای قائل هستند، 22 بهمن ، روز قدرت نمایی ایران و ایرانی در مقابل دیدگان دشمنان دین و دنیای آنهاست، دشمنانی که در طی سی و چهار سال می کوشند با انواع فشارها ، تهدیدها ، فریبها ، تزویرها در اعتقادات راسخ این مردم و مسئولان ان رخنه کنند، و گاهی، با توجه به برخی مشکلات و برخی اعتقادات سست ، به پیروزی خود امیدوار می شوند و مهم اینکه با فرارسیدن یوم الله 22 بهمن گویی تمامی نقشه های آنان نقش برآب می شود و بر آتش جنگ افروزی آنها ، آب سردی ریخته می شود، این روز روز نشان دادن صلابت و قدرت ایمان مردم و خادمین آنهاست.

نهضت مردم ایران با تمامی حرکت های مشابه خود در جهان تفاوت دارد، زیرا چشم انداز جدیدی فراروی تمدن بشری قرار داده است، نهضت مردم ایران به رغم گستردگی آن و بر خلاف اتهاماتی که دولتهای سلطه طلب بر آن وارد می کند، از گرایش ها، تبارها ، اهداف و اخلاقیات اصیل و والایی برخوردار است، ملت ایران با همه ی نسل های مختلف خود در این نهضت شرکت جسته است، مردم ایران به یاد دارند که رژیم وابسته شاهنشاهی برای جلب رضایت قدرت های بزرگ، در قربانی کردن منافع مردم و پیشکش ثروت های آن ها، هرگز تردیدی به خود راه نداد و زمانی که نسل سوم ملت ایران چنین رفتاری را هم اینک با اصالت انقلابیون و دولتمردان فعلی قیاس می کند، بر ایثار و فداکاری در راه آرمان آنان راسخ تر می شوند.

ماهیت اعتقادی و مردمی انقلاب اسلامی و نظام برخاسته از آن، از سویی باعث شد تا دشمنی قدرت های حاکم جهانی برانگیخته شود و از سوی دیگر، ایران اسلامی را به کانون الهام بخش و بیداری ملت ها به ویژه مسلمان ها تبدیل کرد، بر این اساس رهبری انقلاب اسلامی، از آغازین روزهای پیروزی انقلاب برای انتقال آموزه ها و تجربیات خویش به دیگر جوامع احساس وظیفه کرد، و با طرح اندیشه صدور انقلاب در صدد پاسخگویی به این نیاز دو سویه انقلاب و طرفداران فراملی آن برآمده است، واقعیت این است که اندیشه صدور انقلاب که می بایست به یک سیاست ضابطه مند تبدیل شود، با نگرش های گوناگونی مواجه بود، ولی امام خمینی به عنوان واضع مکتب انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، در مواضع خویش ضمن اعلام قطعی صدور انقلاب، ابعاد آن را نیز ترسیم کردند. 

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، بزرگ‏ترین تحول جهانی قرن بیستم به وقوع پیوست، بنیان گذار انقلاب اسلامی ایران حضرت امام خمینی رحمت الله با قیام خود، غرور ملت‏های مستضعفی را که سالیانی مدید مورد ظلم قرار گرفته بودند، به آنان باز گرداند، مردم ایران نه تنها سرنوشت کشورشان را تغییر دادند، بلکه میلیون‏ها انسان گم ‏گشته در برهوت جاهلیت عصر مدرن را به بازگشتی دوباره به معنویت و یکتا پرستی فراخواند، پیروزی انقلاب اسلامی، چه در داخل و چه در خارج از کشور، ناظران را با پدیده‏ای تازه در صحنه سیاسی جهان روبه‏رو ساخت، این پدیده بنا به ماهیت، اهداف و سرنوشت خود، در هیچ‏یک از معیارهای سیاسی جهان نمی‏گنجد.  

کشوری که چندین هزار سال تحت سلطه ی شاهان و استعمارگران قرار داشت، از بند زنجیر اسارت رها شده و سرنوشت آن را مردم مسلمان و انقلابی رقم زدند، در یک کلام، ظهور انقلاب اسلامی ایران حاصل زحمتهای اولیای دین برای اجرای قوانین اسلام، و برپایی حکومت عدل الهی بود، ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی که بدون وابستگی به شرق و غرب در 22 بهمن 1357 به پیروزی رسیده بود، معادلات سیاسی استکبار جهانی را بر هم ریخت انقلابی نو پا که کانون توجه سیاستمداران و عموم مردم جهان شد.

و عامل همه اینها روی آوردن بـه اسلام و مـعـنـویـت و خـداخواهی و حق جویی، مردم ایران بود که رمز پیروزی انقلاب عظیم اسلامی شد و رژیم پهلوی را ساقط کرد و در اندک زمانی، نظام جمهوری اسلامی را جایگزین آن کرد، حضرت امام(ره) در جایی در همین زمینه فرموده اند: اگر نبود دست توانای خداوند امکان نداشت یک جمعیت 36 میلیونی با آن تبلیغات ضد اسلامی و با این وضعیت یکپارچه قیام کنند و در سرتاسر کشور با ایده واحد و فریاد الله اکبر و فداکاریهای حیرت آور و معجزه آسا تمام قدرتهای داخل و خارج را کنار زده و خود مقدرات کشور را بدست بگیرند، بنابراین نباید شک کرد که انقلاب اسلامی ایران از همه انقلابها جداست، هم در پیدایش و هم در کیفیت مبارزه و هم در انگیزه انقلاب و قیام و این پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) در 22بهمن 1357 یک اتفاق مبارک بود که توانست ذلّت مردم ایران را به عزّت تبدیل کند، بر همه مردم غیرتمند و آگاه ایران اسلامی این روز فرخنده مبارک باد.